โกฐสอ
ชื่อเครื่องยา | โกฐสอ |
ชื่ออื่นๆของเครื่องยา | |
ได้จาก | รากแห้ง |
ชื่อพืชที่ให้เครื่องยา | โกฐสอ |
ชื่ออื่น(ของพืชที่ให้เครื่องยา) | แป๊ะลี้ (จีน) |
ชื่อวิทยาศาสตร์ | Angelica dahurica (Hoffm.) Benth. & Hook.f. ex Franch. & Sav. |
ชื่อพ้อง | Angelica macrocarpa H.Wolff, Angelica porphyrocaulis Nakai & Kitag., Angelica tschiliensis H.Wolff, Callisace dahurica Hoffm., Thysselinum davuricum (Hoffm.) Spreng. |
ชื่อวงศ์ | Apiaceae |
ลักษณะภายนอกของเครื่องยา:
เครื่องยาชนิดนี้มีลักษณะกลมยาวคล้ายหัวผักกาด แต่มีขนาดเล็กกว่า และแข็งกว่ามาก ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางราว 2 เซนติเมตร ยาวราว 10-25 เซนติเมตร มีขนาดต่าง ๆ ผิวสีน้ำตาล มีรอยย่น ๆ และมีสัน ที่เปลือกมีประที่มีชันอยู่ เนื้อในมีสีขาวนวล มีจุดเล็ก ๆ ซึ่งเป็นชันหรือน้ำมันระเหยง่ายทำให้มีกลิ่นหอม มีรสเผ็ดร้อนและขมมัน
เครื่องยา โกฐสอ
เครื่องยา โกฐสอ
เครื่องยา โกฐสอ
เครื่องยา โกฐสอ
ลักษณะทางกายภาพและเคมีที่ดี:
ปริมาณน้ำไม่เกิน 14%v/w, ปริมาณสิ่งแปลกปลอมไม่เกิน 2% w/w, ปริมาณเถ้ารวมไม่เกิน 5% w/w, ปริมาณเถ้าที่ไม่ละลายในกรด ไม่เกิน 2% w/w, ปริมาณสารสกัดเอทานอล ไม่น้อยกว่า 4% w/w, ปริมาณสารสกัดน้ำ ไม่น้อยกว่า 15% w/w (ข้อกำหนดเภสัชตำรับไทย)
ปริมาณน้ำไม่เกิน 14%, ปริมาณเถ้ารวมไม่เกิน 6%, ปริมาณสารสกัดเอทานอลไม่น้อยกว่า 15%, ปริมาณสาร imperatorin ไม่น้อยกว่า 0.08% w/w (ข้อกำหนดเภสัชตำรับจีน)
ปริมาณสิ่งแปลกปลอมไม่เกิน 3%, ปริมาณเถ้ารวมไม่เกิน 7%, ปริมาณเถ้าที่ไม่ละลายในกรดไม่เกิน 2%, ปริมาณสารสกัดด้วย 50% เอทานอลไม่น้อยกว่า 25%, ปริมาณรวมของสาร 3 ชนิดได้แก่ oxypeucedanin, imperatorin, isoimperatorin ไม่น้อยกว่า 0.7% (ข้อกำหนดเภสัชตำรับเกาหลี)
สรรพคุณ:
ตำรายาไทย: ใช้แก้ไข้ แก้หืด แก้ไอ ทำหัวใจให้ชุ่มชื่น แก้เสมหะเป็นพิษ แก้สะอึก แก้หลอดลมอักเสบ แก้ไข้จับสั่น จีนนิยมใช้ยานี้มานานแล้ว โดยมักใช้เป็นยาแก้ไข้หวัด แก้ปวดหัว โพรงจมูกอักเสบ แก้ปวดฟัน แก้ริดสีดวงทวารหนัก แก้อาการทางผิวหนังต่างๆ เช่น แผลไฟไหม้ น้ำร้อนลวก บวม แก้ริดสีดวงจมูกโดยเตรียมเป็นยานัตถุ์ จีนถือว่ายานี้เป็นยาเฉพาะสตรี จึงใช้ยานี้เป็นยาเกี่ยวกับระดู เช่น ใช้แก้ตกขาว อาการปวด บวมแดง นอกจากนั้นยังใช้ผสมในเครื่องสำอางบำรุงผิวหน้าหลายชนิด
นอกจากนี้บัญชียาจากสมุนไพร: ที่มีการใช้ตามองค์ความรู้ดั้งเดิม ตามประกาศ คณะกรรมการแห่งชาติด้านยา ปรากฏการใช้โกฐสอในยารักษาอาการโรคในระบบต่างๆของร่างกาย ได้แก่ ยารักษากลุ่มอาการทางระบบไหลเวียนโลหิต (แก้ลม) ปรากฏตำรับ”ยาหอมเทพจิตร” และตำรับ ”ยาหอมนวโกฐ” มีส่วนประกอบของโกฐสออยู่ในพิกัดโกฐทั้ง 9 ร่วมกับสมุนไพรชนิดอื่น ๆ ในตำรับ มีสรรพคุณในการแก้ลมวิงเวียน แก้อาการหน้ามืด ตาลาย ใจสั่น คลื่นเหียน อาเจียน แก้ลมจุกแน่นในท้อง ยารักษากลุ่มอาการทางระบบอาหาร ปรากฏตำรับ “ยาธาตุบรรจบ” มีส่วนประกอบของโกฐสอร่วมกับสมุนไพรชนิดอื่นๆ ในตำรับ ใช้บรรเทาอาการท้องอืดเฟ้อ อาการอุจจาระธาตุพิการ ท้องเสียชนิดที่ไม่เกิดจากการติดเชื้อ ตำรับ“ยาประสะกานพลู” มีส่วนประกอบของโกฐสอร่วมกับสมุนไพรชนิดอื่นๆ ในตำรับ ใช้บรรเทาอาการปวดท้อง จุกเสียด แน่นเฟ้อจากอาหารไม่ย่อย เนื่องจากธาตุไม่ปกติ ยาแก้ไข้ ปรากฏตำรับ “ยาจันทน์ลีลา” มีส่วนประกอบของโกฐสอร่วมกับสมุนไพรชนิดอื่นๆ ในตำรับ ใช้บรรเทาอาการไข้ตัวร้อน ไข้เปลี่ยนฤดู
ตำรับยาสมุนไพรล้านนา: ปรากฏตำรับ “ยาเม็ดขี้กระต่าย” มีรสขม ใช้รักษาโรคเลือดเป็นพิษ หัด สุกใส และร้อนใน ประกอบด้วยสมุนไพรชนิดต่าง ๆ ได้แก่ โกฐสอ บอระเพ็ด บัวบก เกสรบัว เทียนดำ เทียนแดง อย่างละเท่ากัน
ตำรับยาพระโอสถพระนารายณ์: ปรากฎตำรับ “ยาจิตรการิยพิจรูญ” ระบุว่าใช้แก้ริดสีดวงผอมเหลือง ท้องรุ้งพุงมาน จุกกระผามม้ามเรื้อย (อาการม้ามโต) มองคร่อ หืด ไอ ลมอัมพาต และลมอื่นๆ ทั้งหลาย มีองค์ประกอบของสมุนไพรรวม 25 อย่าง รวมทั้งโกฐสอด้วย
โกฐสอเป็นสมุนไพรที่มีการนำมาใช้ในตำรับยาแผนโบราณของไทยหลายตำรับ พืชชนิดนี้มีเขตกระจายพันธุ์ในประเทศจีน และได้มีการนำมาใช้ในเครื่องยาไทย ที่เรียกว่า “พิกัดโกฐ” โกฐสอจัดอยู่ใน โกฐทั้งห้า(เบญจโกฐ) โกฐทั้งเจ็ด(สัตตโกฐ) และโกฐทั้งเก้า(เนาวโกฐ) สรรพคุณโดยรวมของยาที่ใช้ในพิกัดโกฐ คือ แก้ไข้ แก้ไข้ร่วมกับมีเสมหะ แก้หืดไอ แก้หอบ แก้ลมในกองธาตุ ชูกำลัง ขับลม แก้สะอึก บำรุงเลือด บำรุงกระดูก
เครื่องยา“พิกัดโกฐ” ประกอบด้วย “พิกัดโกฐทั้ง 5” ได้แก่ โกฐหัวบัว โกฐสอ โกฐเขมา โกฐเชียง โกฐจุฬาลำพา มีสรรพคุณแก้ไข้เพื่อเสมหะ หืดไอ แก้โรคปอด โรคในปากคอ แก้ลมในกองธาตุ ชูกำลัง บำรุงโลหิต “พิกัดโกฐทั้ง 7” (มีโกฐกระดูก และโกฐก้านพร้าว เพิ่มเข้ามา) สรรพคุณ แก้ไข้จับสั่น แก้ไข้เพื่อเสมหะ แก้หืดไอ แก้โรคในปอด แก้ลมในกองธาตุ ชูกำลัง บำรุงโลหิต แก้ไข้เรื้อรัง แก้หอบ แก้สะอึก “พิกัดโกฐทั้ง 9” (มีโกฐพุงปลา และโกฐชฎามังษี เพิ่มเข้ามา) สรรพคุณแก้ไข้จับ แก้ไข้เพื่อเสมหะ แก้หืดไอ แก้โรคปอด แก้โรคในปากคอ แก้ลมในกองธาตุ ชูกำลัง บำรุงโลหิต แก้ไข้เรื้อรัง แก้หอบ แก้สะอึก บำรุงกระดูก แก้ไข้ในกองธาตุอติสาร แก้ไส้ด้วนไส้ลาม ขับระดูร้าย
รูปแบบและขนาดวิธีใช้ยา:
ยาผง ขนาดยาวันละ 3-9 กรัม (น้ำหนักยาผง)
องค์ประกอบทางเคมี:
สารกลุ่มคูมาริน เช่น byakangelicin, byakangelicol, imperatorin, oxypeucedanin, phellopterin
สารกลุ่ม furanocoumarins ได้แก่ dahuribiethrins A–G
สารกลุ่ม polyacetylenic, ferulic acid
การศึกษาทางเภสัชวิทยา:
ฤทธิ์ต้านการอักเสบ
การศึกษาฤทธิ์ต้านการอักเสบของโกฐสอ โดยทำการแยกสารสกัดจากรากของโกฐสอด้วยเทคนิค HPLC–MS ได้สารบริสุทธิ์กลุ่ม furanocoumarins รวมเจ็ดชนิด ได้แก่ dahuribiethrins A–G แล้วนำมาทดสอบผลต่อการยับยั้งการสร้างไนตริกออกไซด์ (NO) (ซึ่งเป็นสารที่เกิดขึ้นในขบวนการอักเสบ)โดยใช้เซลล์ของแมคโครฟาจ RAW264.7 ของหนู ที่ถูกกระตุ้นการอักเสบด้วยไลโปโพลีแซคค์คาไรด์ (LPS) เปรียบเทียบกับยามาตรฐาน Indomethacin ผลการทดลองพบว่าสารสกัด dahuribiethrins B, C, D และ E แสดงฤทธิ์ในการยับยั้งการสร้างไนตริกออกไซด์ (NO) ที่แรงกว่า Indomethacin โดยมีค่า IC50 เท่ากับ 8.8±0.4, 9.2±0.2, 9.6±0.3 และ 9.8±0.2 μM ตามลำดับ ส่วน Indomethacinมีค่า IC50 เท่ากับ 23.6±0.4 μM นอกจากนี้ยังพบว่าสารสกัด dahuribiethrins D และ E ที่มีโครงสร้างแบบแบนราบ (planar structure) เป็นคู่ไอโซเมอร์กัน มีฤทธิ์เด่นในการยั้บยั้งการสร้างไนตริกออกไซด์ จากการศึกษานี้แสดงว่า stereochemical configurations มีผลต่อฤทธิ์ต้านการอักเสบด้วย (Yang, et al., 2015)
การศึกษาทางคลินิก:
ไม่มีข้อมูล
การศึกษาทางพิษวิทยา:
ไม่มีข้อมูล
เอกสารอ้างอิง:
Yang W-Q, Song Y-L, Zhu Z-X, Su C, Zhang X, Wang J, et al. Anti-inflammatory dimeric furanocoumarins from the roots of Angelica dahurica. Fitoterapia. 2015;105:187-193.
ข้อมูลตำรับยาธาตุบรรจบ : www.thai-remedy.com
ข้อมูลอ้างอิงจาก : ฐานข้อมูลเครื่องยาสมุนไพร คณะเภชัยศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี
![เล็ก ๆ เปลี่ยนโลก [by Mahidol] ยาสมุนไพรที่ควรมีไว้ในตู้ยา](https://i.ytimg.com/vi/eWE_Qfiq2XE/hqdefault.jpg)